Kamp Westerbork bezoeken in Drenthe: wandel door het voormalige concentratiekamp uit WOII
Praktische info voor je bezoek aan Herinneringscentrum Kamp Westerbork in Hooghalen (Drenthe): alle info & tips
Wanneer we het hebben over de Holocaust, denken we meteen aan Auschwitz. Wat velen vergeten is dat heel wat slachtoffers werden opgesloten in zogenaamde transitkampen, alvorens zij werden vermoord in een van de talrijke concentratiekampen. Vele van deze doorgangskampen liggen dichter bij huis dan je zou denken.
In de Nederlandse provincie Drenthe ligt Kamp Westerbork, een plek die door ieder van ons minstens een keer bezocht moet worden.
Inhoud artikel
Een korte geschiedenis van Westerbork
Voor de oorlog was Westerbork een afgelegen dorpje in de noordoostelijke provincie Drenthe. Het gebied werd voornamelijk gekenmerkt door landbouwgrond, bossen en heidelandschappen. Niemand had ooit kunnen voorspellen wat voor vreselijke twist er zou volgen.
- In oktober 1939 bouwde de Nederlandse overheid een vluchtelingenkamp om de joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk op te vangen. Oorspronkelijk was het bedoeld als een tijdelijke opvangplek voor zij die het Naziregime wilden ontvluchten.
- In mei 1940 werd Nederland bezet door de Duitsers en in de zomer van 1942 namen ze het Westerbork kamp over. Ze breidden de capaciteit ervan uit en veranderden het in een doorgangskamp voor de deportatie van joden en anderen.
- Van juli 1942 tot september 1944 werden er maar liefst 107,000 mensen gedeporteerd van Westerbork naar Naziconcentratiekampen in Oost-Europa, waaronder Auschwitz en Sobibor.
- Op 12 april 1945 werd het kamp bevrijd door Canadese troepen en konden de overgebleven 876 gevangenen verzorgd worden.
- Na de oorlog werd Westerbork gebruikt als gevangenis voor vermeende en beschuldigde collaborateurs.
- Van 1951 tot 1971 werd het omgedoopt tot Kamp Schattenberg en werden er voormalige Molukse KNIL-soldaten en hun familie in ondergebracht.
- In de jaren zestig werd het kamp volledig ontmanteld door de Nederlandse regering en werden er zelfs heuse radiotelescopen (14 in totaal) gebouwd. De Westerbork Synthese Radio Telescoop zoals deze voluit heet, wordt door sterrenkundigen gebruikt voor astrologische waarnemingen.
Hoe zag kamp Westerbork eruit?
Stel je hierbij geen gigantisch kamp zoals Auschwitz-Birkenau voor. Omdat het niet bedoeld was om op industriële schaal mensen te vernietigen, had dit kamp een grootte van zo'n 500 m².
- Families werden gehuisvest in een van de 200 huisjes, die elk bestonden uit twee kamers, een toilet, een kookplaat en zelfs een tuin.
- Afzonderlijke gevangen moesten zich dan weer zien te redden in een barak.
- Er was ook een school, kapper, orkest en restaurants om de gevangenen valse hoop op overleven te geven, en opdat ze geen problemen zouden veroorzaken.
Tevens waren er altijd zo’n 2000 joodse gevangenen aanwezig die als dwangarbeiders werden gebruikt. Een deel van hen maakte ook deel uit van de “kamppolitie” die de orde moest bewaren en hielp met de transporten. Uiteindelijk kwam het grootste deel van deze speciale gevangen ook terecht in een concentratiekamp.
Van juli 1942 tot september 1944 kwamen er elke dinsdag transporttreinen aan die in totaal (naar schatting) 97.776 joden deporteerden. 94.643 kwamen in Auschwitz of Sodibor terecht en zouden het niet overleven. De andere bestemmingen waren het getto van Theresienstadt en het Bergen-Belsen concentratiekamp.
Wat kan je verwachten tijdens een bezoek aan Westerbork?
Van het oorspronkelijk kamp blijft enkel het huis van de kampcommandant over. Je kan het niet echt bezoeken omdat er een soort van glazen stolp over is geplaatst, om het te beschermen. Je kan wel foto’s bekijken van wie er allemaal bevelhebber over het kamp is geweest en wat er na de oorlog met hen gebeurd is. Al is dat best frustrerend als je leest hoe gemakkelijk (lees: ongestraft) sommigen ervan af zijn gekomen.
Zo kreeg de Gestapo officier Albert Konrad Gemmeker, die verantwoordelijk was voor het deporteren van maar liefst 100.000 gevangen naar de concentratiekampen, een gevangenisstraf van amper tien jaar. Net zoals vele andere Duitsers, verdedigde hij zich met het argument dat hij geen idee had wat er met de gevangenen zou gebeuren.
- Verder staan er ook nog twee treinwagons, waar continu 107.000 namen worden voorgelezen. Zo zullen alle mensen die vanuit Westerbork gedeporteerd werden nooit vergeten worden.
- Ook is er een monument met 102.000 stenen, waarbij elke steen symbool staat voor iemand die de deportatie niet heeft overleefd.
- Op 4 mei 1970 werd het Nationaal Monument door koningin Juliana ingehuldigd. Dit monument is een afgebroken spoorweg, waarbij de rails verwrongen zijn. Dit zou de vernietiging van het kamp (en de Nazi’s) van haar slachtoffers moeten symboliseren, net zoals het moet aantonen dat deze spoorweg nooit meer mensen naar hun dood zal leiden. Het werd overigens ontworpen door Ralph Prins, een van de weinigen die zijn verblijf in Kamp Westerbork kan navertellen.
- Ten slotte zie je ook nog een nagebouwde barak en een wachttoren op het terrein.
Het Kamp Westerbork Museum bezoeken
Op een goede 2,5 km van het oorspronkelijke kamp ligt het museum, waarin je meer kan leren over de geschiedenis van Westerbork, maar ook een hele boel persoonlijke verhalen te horen krijgt.
- Deze krijgen een extra dimensie wanneer je de bezittingen van de slachtoffers te zien krijgt zoals foto’s en brieven, maar ook knuffels en borstels.
- Regelmatig worden er ook lezingen (door ooggetuigen) georganiseerd, net zoals tentoonstellingen en theateroptredens, soms speciaal voor kinderen. Je kijkt dus best even op de officiële website om het programma te raadplegen. Meer info op de website.
TOUR: Bezoek het Concentratiekamp Westerbork vanuit Amsterdam.
Plan je bezoek aan Kamp Westerbork
Ligging van voor je bezoek aan Kamp Westerbork
De verschillende wandelpaden naar Kamp Westerbork
Zoals je hierboven kon lezen, is het nog even wandelen van het museum (en de parking) naar het feitelijke Kamp Westerbork.
Daarbij heb je de keuze uit 2 wandelroutes
- Allereerst is er het bospad, dat met zijn lengte van 2,4 km het kortste is.
- De tweede optie is niet zoveel langer (2,7 km in totaal), maar absoluut een bijzonder interessante keuze: het Melkwegpad. Hierbij wandel je langs de telescopen en krijg je onderweg nog heel wat informatie voorgeschoteld, zowel over de plaatselijke vegetatie als ons universum. Hierbij moet je wel je telefoon uitschakelen om storingen te voorkomen. Ten slotte zijn er ook speciale wandel- en fietsroutes, die je langs allerlei plekken rondom Kamp Westerbork brengen.
Als je niet wil (of kan) wandelen, kan je altijd gebruik maken van de pendelbus die elke 20 minuten rijdt.
Kamp Westerbork bezoeken met kinderen
Het is heel belangrijk dat toekomstige generaties leren van de fouten van het verleden, opdat dergelijke verschrikkelijke gebeurtenissen nooit meer zouden voorvallen.
Voor kinderen vanaf 7 jaar is er de speciaal ontworpen Juniorroute, die extra focust op de kinderen die in het kamp opgesloten zaten. Deze gaat langs de belangrijkste plekken van het kamp, waar je het antwoord vindt op de vragen die in het boekje gesteld worden. Leuk is dat bij elke stop er ook een persoonlijk verhaal is voorzien.
Er is ook een speciaal boekje voor het museum, met stickervellen die je dan in het boekje moet plakken. Zo worden kinderen extra actief (en op een aangename manier) betrokken bij het bezoek.
Openingsuren en tickets voor Kamp Westerbork
- Het feitelijke kamp kan je gratis bezoeken, maar voor het museum moet je wel toegangskaartjes kopen. Dit kan gemakkelijk via hun officiële website.
- Volwassenen betalen € 13
- Kinderen van 6 tot 18 is dit € 6,5
- Bezoekers tot 6 jaar en veteranen mogen gratis naar binnen
Openingsuren
- Maandag tem vrijdag: 10u - 17u
- Zaterdag en zondag: 11u - 17u
- Feestdagen: 11u - 17u
- 4 mei: 10u - 19u
- 25, 31 december en 1 januari: gesloten
Beroemde gevangenen van Kamp Westerbork
- De allerbekendste persoon die hier ooit zat opgesloten, is zonder twijfel Anne Frank. Zij werd hier naartoe gebracht op 4 augustus 1944 en schreef over haar ervaringen in het kamp in haar dagboek. Anne Frank verbleef hier tot 3 september, toen ze naar Auschwitz werd gedeporteerd.
- Etty Hillesum is een andere bekende voormalige gevangene. Deze heldhaftige dame schreef over de Jodenvervolging in Amsterdam tijdens de Duitse bezetting. Ze gaf zichzelf op als vrijwilliger om naar Westerbork gezonden te worden. Ze zou hier blijven tot 7 september 1943, toen ook zij naar Auschwitz werd afgevoerd waar ze drie maanden later om het leven gebracht zou worden.
- Andere beroemde gevangenen zijn onder meer Jona Oberski, die hierover schreef in zijn boek “Kinderjaren”, dat later verfilmd zou worden als “Jonah who lived in the whale”. De Duitse filmactrice Dora Gerson was ook in Westerbork opgesloten, tot ook zij in Auschwitz de dood zou vinden.
Andere beruchte transitkampen in Nederland en België
In Nederland zijn er nog vier andere kampen, waarvan Kamp Vught (Konzentrationslager-KL Herzogenbosch) het enige concentratiekamp was. Het bestond uit twee delen; het eerste was bestemd voor gevangen die doorgestuurd werden naar Westerbork, het tweede was voor politieke gevangenen die gemarteld werden. De drie andere kampen, Erika, Schoorl en Amersfoort waren veel kleinschaliger. In het laatste werden wel 49 gevangenen gefusilleerd.
Ook in België lag er een doorgangskamp
Vlakbij Mechelen ligt Kazerne Dossin, van waaruit 25.490 Joden en 353 Roma op een van de 28 treintransporten werden gezet naar Auschwitz-Birkenau. Slechts enkelen zouden het overleven. Vandaag is deze voormalige kazerne ingericht als herdenkingsplek en museum. Het is bijzondere is dat je heel veel verschillende en interessante rondleidingen hebt.
Ten slotte is er in België nog het Fort van Breendonk, een voormalige SS-gevangenis die ligt in Willebroek, net onder Antwerpen. In totaal werden hier 3590 mensen opgesloten, waarvan 303 het leven lieten. 1741 van hen werden nadien om het leven gebracht in een van de concentratiekampen. Fort Breendonk was ook berucht vanwege de erbarmelijke levensomstandigheden en de vele martelingen die de gevangenen moesten ondergaan.
Wat nog meer zien tijdens een weekendje Drenthe
Of je nu op vakantie bent, of op daguitstap in de streek, je hebt sowieso nog wel tijd over om een (of meerdere) van de andere bezienswaardigheden in Drenthe te bezoeken. En dat is misschien wel goed, om even te bekomen van dit toch wel mentaal zwaar bezoek.
In Drenthe zijn er 3 nationale parken:
- Het Dwingelderveld is zo maar even het grootste aaneengesloten natte heidegebied van ons continent.
- Om het nationaal park Drents-Friese Wold te bewonderen, moet je meer richting Friesland gaan. Hier kan je wandelen in de prachtige bosrijke omgeving.
- Als derde is er nog het nationaal park Drentsche Aa, genoemd naar de beek die door het park slingert. Leuk hier is dat je nog verschillende historische Saksische boerderijen kan bezoeken.
Hunebedcentrum Borger, gevangenismuseum en andere
TIP: Bekijk onze rondreis door Noord-Nederland en zie de mooiste plekjes van het noorden van Nederland. Wanneer je op dag 8 richting provincie Drenthe rijdt, kan je eventueel een bezoekje aan Westerbork overwegen.
Filmpje: een eerste impressie van Kamp Westerbork
Wat mag je verwachten bij een bezoek aan Herinneringscentrum Kamp Westerbork? In dit filmpje kan je alvast een eerste impressie opdoen.
Mis niets tijdens je rondreis door Noord-Nederland met onze reisgids
Herkenbaar: Je wil er zeker van zijn dat je niets mist tijdens je rondreis door Noord-Nederland? Wij deden alvast al het opzoekingswerk voor jou. Koop de reisgids Noord-Nederland met een volledige uitgestippelde rondreis langs alle belangrijke bezienswaardigheden (+ GPS coördinaten). Eerst uitproberen? Download hier je gratis preview reisgids Noord-Nederland.